3.1.6.3.2.2 Präposition des Adverbials und Adverb (Verhältniswort der Umstandsbestimmung und Umstandswort) lauten ungleich
(1) Das Adverb ist aus dem gleichlautenden Adverb plus her zusammengesetzt und wird dann verkürzt, z.B. an … ran. Letzteres Wort ist aus heran entstanden.
(a) Mit Erhalt der Präposition:
Kennzeichnend niederdeutsch
Kumm an de Döör ran!
Komm an die Tür!
He güng foorts in den Stall rin.
Er ging sofort in den Stall.
He leep op den Barg rop.
Er lief auf den Berg.
Hans leep över de Straat röver.
Hans lief über die Straße.
Se lepen üm’t Huus rüm.
Sie liefen ums Haus.
Kruup ünner de Deek rünner!
Krieche unter die Decke!
Ik leep gau ut dat Huus rut
Ich lief schnell aus dem Haus.
(b) Manchmal mit Wegfall der Präposition
Kennzeichnend niederdeutsch
Kumm de Döör ran!
Komm an die Tür!
He güng foorts den Stall rin.
Er ging sofort in den Stall.
He leep den Barg rop.
Er lief auf den Berg.
Hans leep de Straat röver.
Hans lief über die Straße.
Se lepen dat Huus rüm.
Sie liefen ums Haus.
Ik leep gau dat Huus rut.
Ich lief schnell aus dem Haus.
Hinweis:
Ünner fällt nicht aus.
(c) Manchmal Adverb als Präposition
Kennzeichnend niederdeutsch
Kumm ran de Döör!
Komm an die Tür!
He güng foorts rin den Stall.
Er ging sofort in den Stall.
He leep rop den Barg.
Er lief auf den Berg.
Hans leep röver de Straat.
Hans lief über die Straße.
Se lepen rüm den See.
Sie liefen um den See.
Ik leep gau rut dat Huus.
Ich lief schnell aus dem Haus.
Hinweis:
Rünner tritt nicht als Präposition auf.
(2) Das Adverb (Umstandswort), z.B. an, lang, lautet anders als die Präposition (das Verhältniswort), z.B. achter.
Kennzeichnend niederdeutsch
achter den Sarg an |
hinter dem Sarg |
achter’t Huus lang |
hinter dem Haus enlang |
an de Muer lang |
die Mauer entlang |
bet Klock teihn to |
bis zehn Uhr |
bi em rüm |
bei ihm/in seiner Nähe |
bi Klock teihn rüm |
gegen zehn Uhr |
gegen den Wind an |
gegen den Wind |
gegen Klock teihn to |
gegen vier Uhr |
in de Wahnstuuv binnen |
im Wohnzimmer |
lang de Straat hooch/rop |
entlang der Straße, die Straße her-/hinauf |
lang den Weg daal/rünner |
entlang des Weges, den Weg her-/hinunter |
mit en Johrstall op |
mit einer Jahreszahl |
Bild mit en(en) Rahmen üm |
Bild mit Rahmen |
Slötel mit’n Band an |
Schlüssel mit Band |
Supp mit Rosinen in |
Suppe mit Rosinen |
na Vadder hen/rin/rop/rut |
zu Vater |
na Noorden to |
Richtung Norden |
dat weer op Klock negen to |
es war gegen neun Uhr |
he kann dor nich sünner to |
er kann nicht ohne das |
to Dörp an |
in die Richtung des Dorfes |
so üm Klock dree to |
so gegen drei Uhr |
ünner de Brüch dörch |
unter der Brücke hindurch |
vör de groot Deel to |
vor die große Diele |
vun’n Hoff daal |
vom Hof |
vun ganz Düütschland her |
aus ganz Deutschland |
vun Süden to |
von Süden her |
Manchmal wird sogar zusätzlich ein der Präposition entsprechendes Adverb wiederholt, z.B.
He leep op de Deern opto.
Er lief auf das Mädchen zu.
Vun düsse Saken wüss he nix mehr vunaf.
Von diesen Dingen wusste er nichts mehr.